Brok
jedna z najmniejszych miejscowości w Europie, szczycących się prawami miejskimi; siedziba gminy Brok, położonej w powiecie ostrowskim (województwo mazowieckie), leżącej na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych: drogi krajowej nr 50 Ostrów Mazowiecka - Mińsk Mazowiecki oraz drogi wojewódzkiej nr 694 w kierunku Ciechanowca i Białowieży.
Nazwa, położenie geograficzne, demografia:
Miejsko - wiejska gmina Brok (nazwa pochodzi od rzeki Brok, prawego dopływu Bugu i oznacza „broczyć, ciec, sączyć się jak woda” lub
„broczyć krwią serdeczną w obronie tej ziemi nad rzeką”) rozlokowała się na wysokim, prawym brzegu rzeki Bug, w północno-wschodniej
części województwa mazowieckiego, w otoczeniu Puszczy Białej i Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego.
Swoim obszarem obejmuje powierzchnię 110, 21 km2,
z czego 71% stanowią tereny leśne. Ludność gminy liczy ok. 2870 mieszkańców, w mieście Brok mieszka ok. 1870 osób.
Historia Broku
Najstarsza wzmianka o Broku sięga roku 1203. W dokumencie wydanym podówczas przez księcia Konrada Mazowieckiego wymieniano Brok jako gród obronny, z kościołem i 18 wsiami,
stanowiącymi dobra biskupów płockich. Była to prężna osada gospodarcza o krajowym znaczeniu, stanowiąca ważny punkt na szlaku handlowym wiodącym na Ruś.
W 1501 roku biskup płocki Wincenty Przerębski nadaje Brokowi prawa miejskie i przywilej targowy. W latach 1542 - 1560 zbudowany zostaje, stojący po dziś dzień, kościół
parafialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła.
Największy rozkwit miasta przypada na wiek XVI, kiedy to Brok staje się jednym z większych miast Mazowsza, z rozwiniętym rzemiosłem, handlem produktami leśnymi,
znaczącym portem zbożowym, z liczbą ludności sięgającą 3000 mieszkańców.
W 1607 roku biskup płocki Henryk Firlej wznosi przy ujściu Turki do Bugu letnią rezydencję dla dostojników kościelnych, pałac o charakterze zamku obronnego,
nawiązujący po części pod względem architektonicznym do renesansowego dworu polskiego. Zniszczony w czasie Potopu Szwedzkiego, odbudowany w 1717 r.
przez biskupa Ludwika Załuskiego, pałac spłonął w 1831 r. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie zręby czworobocznej wieży, widoczne po prawej
stronie drogi przy wjeździe do miasteczka od strony Małkini.
Świetność Broku zaczęła powoli gasnąć w wyniku wojen szwedzkich ( XVII wiek ) i zniszczeń, jakie dokonały się w czasie wojny północnej. Dalszego spustoszenia
dopełniły zarazy i głód, które dziesiątkowały okoliczną ludność.
Do wyludnionych wiosek puszczańskich biskupi sprowadzili w XVIII w. Kurpiów.
Ich wyrazista kultura odcisnęła swoje piętno na okolicy. Po 1829 r. nad Bugiem zaczęto też osiedlać kolonistów niemieckich, którzy umieli gospodarować
na terenach zalewanych wodą. Miasto próbowało, ze zmiennym szczęściem, dźwigać się z upadku, ale do dawnej świetności nigdy już nie doszło.
Utrata wolności przez Polskę była ostatecznym ciosem dla Broku. Rabunkowa gospodarka rosyjskiego zaborcy jeszcze bardziej zubożyła ludność i zniszczyła piękną Puszczę Białą.
W tym, zdawało by się beznadziejnym czasie, znaleźli się rodacy, którzy próbowali przeciwdziałać postępującemu spustoszeniu i wszechogarniającemu marazmowi.
Profesor Wojciech Bogumił Jastrzębowski założył w Feliksowie koło Broku Zakład Praktyki Leśnej - Arboretum (z rozległymi plantacjami drzew leśnych wszelkiego rodzaju).
Wybuch powstania styczniowego w 1863 roku przerywa działalność Zakładu Praktyki Leśnej, a 49 praktykantów staje do walki z okupantem.
W 1869 r. władze carskie odbierają Brokowi prawa miejskie, co zostaje odczytane przez społeczeństwo jako zemsta za udział walecznych, kurpiowskich chłopów w powstaniu styczniowym
( w tych okolicach stoczono dwadzieścia bitew i potyczek , jedna z ostatnich miała miejsce w Broku w dniu 8 marca 1864 r.).
Konfiskowane dobra biskupie przechodzą na własność rosyjskiego rządu, który chętnie rozdaje je urzędnikom i oficerom carskim zasłużonym w tłumieniu powstania.
Wiek XX wnosi ożywcze tchnienie życia w podupadające, znękane walkami i biedą miasteczko. W 1903 roku powstaje Ochotnicza Straż Pożarna, a trzy lata później -
strażacka orkiestra dęta. Dla ludności Broku mundury strażaków, hełmy i oddawanie honorów stają się namiastką polskiego wojska.
W budynkach prywatnych znajduje siedzibę szkoła powszechna jednoklasowa i trzyklasowa (nauczanie odbywa się w języku rosyjskim).
Pierwsza wojna światowa to kolejny zakręt historii, niosący wraz z ogromem ludzkich cierpień, klęski i zniszczenie miasta.
Nadchodzi wreszcie rok 1918 - odzyskanie niepodległości. Na pamiątkę tego wydarzenia mieszkańcy przeznaczają jeden z placów w mieście na Skwer Niepodległości
i przy dźwiękach orkiestry strażackiej sadzą trzy drzewa wolności (dziś stoi pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego).
Rok 1920 - czas kolejnej walki - wielu brokowian zgłasza się na ochotnika do organizowanych legionów Piłsudskiego, wielu też bierze udział w bitwie o Warszawę.
Kiedy nadchodzi rok 1922 miasto odzyskuje prawa miejskie. Rozpoczyna się jego mozolna odbudowa. W 1927 roku powstaje murowana szkoła, której później nadano
imię Marszałka Józefa Piłsudskiego.
W 1929 roku rozpoczyna się budowa ratusza (zakończona w roku 1935). Wybudowane zostają 4 studnie głębinowe, powstaje apteka - jedyna na całą okolicę.
W 1935 roku powołane zostaje do życia Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego działacze stawiają na rozwój Broku jako miejscowości letniskowej.
Powstają liczne pensjonaty, kwatery prywatne, przystań wodna, zakłady drobnego przemysłu, sieć elektryczna. Brok staje się letniskiem znanym i popularnym,
szczególnie wśród mieszkańców Warszawy. Z wolna, nieśmiało rozkwita życie kulturalne: tworzą się amatorskie zespoły artystyczne, teatralne, chór,
działa orkiestra dęta. Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej organizuje wycieczki do Warszawy i Krakowa. Powstają liczne pensjonaty -
miasto staje się miejscowością letniskowo - wypoczynkową. Do Broku ściąga w sezonie około 4 tysiące wczasowiczów, w tym licznie reprezentowane środowisko inteligencji warszawskiej.
Propagatorem i popularyzatorem uroków Broku staje się Jan Harusewicz, lekarz z Ostrowi Mazowieckiej. To on u miejscowego szkutnika zamawia łódź
„nadającą się pod żagiel i do wioseł” i każe ją pomalować w patriotyczne biało-czerwone barwy. „Kurpianka” wozi rodzinę Harusewiczów do Małkini
i Serocka, a nawet do Warszawy.
Za odkrywcą klimatycznych walorów Broku uznaje się profesora Tadeusza Wiktora Janiszewskiego (1867-1939), cenionego lekarza, pierwszego Ministra
Zdrowia odrodzonej Polski. Osiadł on w Broku w 1930 r., tu do dziś, przy ulicy Brzostowej 24, stoi wybudowany przezeń dom.
Pomyślny rozwój miasta przerywa wybuch II wojny światowej, w wyniku której zniszczeniu i spaleniu ulega 80% budynków. Masowo giną ludzie, w tym
licznie zamieszkujący Brok Żydzi - ci, którzy pozostali w mieście, zgładzeni zostają w obozie przejściowym w pobliskiej Małkini oraz w Ostrowi Mazowieckiej i Treblince.
Nadchodzi w końcu kres pożogi wojennej. Po zakończeniu II wojny światowej zniszczony w 80% Brok, dźwiga się do życia. się ponowny, stale postępujący, rozwój. Wiązał się on z budową ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy oraz ożywionym ruchem turystyczno-wypoczynkowym.
Powstawały liczne ośrodki wczasowe, kwitło życie kulturalne, wznowiła działalność OSP i jej orkiestra.
Przeżywa okres świetności zespół teatralny pod kierownictwem najpierw Wiktora Piliszka, a potem Jana Marczyka. Działa chór szkolny i orkiestra dziecięca,
którą prowadzi nauczyciel Witold Sutkowski. Powstaje Dom Kultury, gdzie młodzież rozwija swoje zainteresowania taneczne, malarskie, fotograficzne.
Działa zespół Folklorystyczny Puszcza Biała.
Jak widać z powyższego, krótkiego rysu historycznego, Brok jest miastem o zacnej historii, sięgającej odległych czasów. Urodziwe położenie oraz
spuścizna przodków i tradycje kulturowe sprawiają, że miejscowość ta ma wiele atutów i jeszcze nie odkrytych – możliwości.
"Ludzie związani z Brokiem"
Konrad I Mazowiecki - książę mazowiecki, przekazał Brok biskupom płockim
https://pl.wikipedia.org/wiki/Konrad_I_mazowiecki
Wincenty Przerębski - biskup płocki nadał, Brokowi prawa miejskie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wincenty_Przer%C4%99bski
Erazm Ciołek - biskup płocki, sekretarz królewski Aleksandra Jagiellończyka, potwierdził nadanie praw miejskich dla Broku
https://pl.wikipedia.org/wiki/Erazm_Cio%C5%82ek_(biskup_p%C5%82ocki)
Henryk Firley - biskup płocki, arcybiskup gnieźnieński rozpoczął budowę pałacu myśliwskiego w Broku
https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Firlej_(arcybiskup_gnie%C5%BAnie%C5%84ski)
Samuel Maciejowski - biskup płocki rozpoczął budowę kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Broku
https://pl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Maciejowski
Karol Ferdynand Waza - królewicz polski, biskup płocki, przebudował biskupi pałac myśliwski w Broku,
który stał się jego główną rezydencją. Za jego czasów Brok osiągnął swój największy rozwój.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Ferdynand_Waza
Ludwik Załuski - biskup płocki odbudował Brok po zniszczeniach Potopu Szwedzkiego
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Bart%C5%82omiej_Za%C5%82uski
Wojciech Jarzębowski - przyrodnik, pedagog, krajoznawca, profesor botaniki.
Założył Zakład Praktyk Leśnych w Feliksowie pod Brokiem
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Jastrz%C4%99bowski_(przyrodnik)
Ludomir Benedyktowicz - leśnik, powstaniec, malarz, stracił ręce w potyczce pod Kaczkowem
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludomir_Benedyktowicz
Tomasz Janiszewski - lekarz, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor Uniwersytetu Warszawskiego,
minister zdrowia z czasów dwudziestolecia międzywojennego,
rozsławił w kręgu warszawskiej inteligencji Brok jako letnisko
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_Janiszewski
Wystawa zdjęć archiwalnych Broku
Kilka lat temu odbyła sie wystawa zdjęć archiwalnych Broku. Zdjęcia prezentowane na wystawie pochodziły z archiwum Urzędu Miasta Brok, oraz z prywatnych archiwów mieszkańców naszego miasta.
"Ruiny Zamku Biskupów Płockich"
"Kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Broku"
"Ilustrowany Kurier Codzienny - wnętrze kościoła z czasów dwudziestolecia międzywojennego"
"Przed rokiem 1918"
Więcej mozna przeczytać i zobaczyć na stronie Mazowieckiego Stowarzyszenia Historycznego http://exploratorzy.pl/historyk-z-mshe-odkryty-statek-na-bugu-to-herold-lub-mazur/ .
"Dwudziestolecie międzywojenne"
"II Wojna Światowa"
"Po roku 1945"
Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD), Centralne Władze Wyznaniowe, sygn. 1697, s. 2-6, Pismo Rządu Gub. Płockiego z dn. 28 maja 9 czerwca 1855 r. do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchowych.
AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. 4281 k. 235-244. Wiadomości statystyczne o mieście Broku.
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe, sygn. 1697, s. 28-30, Etat dla Kasy Ekonomicznej Miasta Brok z funduszów Bożniczych od 1 stycznia 1856 r. do ostatniego 1860 r.
ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, M. Zimorska, Tacy zwykli ludzie, "Sztandar Młodych" nr 190 z dn. 30.09.1991 r.
OSP Brok - Orkiestra
Historyczne mapy Broku
Brok Dzisiaj
Zdjęcia kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Broku
Kielichy i monstrancje
Witraże
Ruiny Zamku Biskupów Płockich
Spacer po Broku
Kontakt
Dane adresowe
Urząd Gminy w Broku
Plac Kościelny 6
07-306 Brok
Dane kontaktowe
tel/fax: 29 74 575 54
e-mail: sekretariat@brok.pl
Godziny otwarcia
poniedziałek 8.00-16.00
wtorek 8.00-18.00
środa, czwartek, piątek 8.00-16.00
Zaproszenie
Serdecznie zapraszamy mieszkańców naszego miasta do współtworzenia naszej strony, gdzie prezentujemy archiwalne zdjęcia Broku. Prosimy o przesyłanie do nas zdjęć, pocztówek i innych materiałów, które przedstawiają dawny Brok. Zdjęcia poniżej przekazał nam jeden z mieszkańców z prywatnego archiwum, który odpowiedział na nasze zaproszenie. Zachęcamy zatem do wzbogacenia naszej strony o zdjęcia, które ukazują nasze miasto w innym świetle na adres sekretariat@brok.pl. Uchwycone w kadrze ciekawe momenty z historii miasta.
O Projekcie
„Rozwój oferty kulturalnej Gminy Brok dzięki dostosowaniu i udostępnieniu nowej przestrzeni
wykorzystywanej na cele kulturalne”
Nazwa beneficjenta: Gmina Brok
Całkowita wartość projektu: 836 544,92 zł
Wartość dofinansowania: 69,40 % w kwocie 580 562,17 zł
Źródło finansowania: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Nazwa programu: Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014 - 2020
Działanie: 5.3 „Dziedzictwo kulturowe”
Priorytet V: „Gospodarka przyjazna środowisku”
Cel projektu: Zwiększenie dostępu do zasobów kultury w gminie Brok poprzez następujące cele szczegółowe:
udostępnienie nowej przestrzeni kulturalnej Gminy Brok,
uatrakcyjnienie i rozwój oferty kulturalnej Gminy Brok
(w tym Gminnej Biblioteki Publicznej) w zakresie działalności edukacyjnej,
scenicznej, kinowej i wystawienniczej oraz zwiększenie potencjału turystycznego
Gminy Brok dzięki promocji gminnych zasobów kultury w Internecie.
Termin realizacji projektu: 31.03.2018 r.
Partnerzy projektu:
Parafia pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Broku
Kółko Rolnicze w Laskowiźnie